ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΡΕΥΝΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΖΩΑ

ΑΡΘΡΟ 1

Εξειδίκευση γενικών αρχών έρευνας στον άνθρωπο-βιολογικές κοινωνικές επιστήμες

Οι πειραματισμοί που γίνονται στα πλαίσια έρευνας, στην οποία χρησιμοποιούνται ζώα, ως πειραματόζωα, έχουν ως βασικούς/πρωταρχικούς στόχους την πρόληψη των ασθενειών, την προστασία της υγείας και την βελτίωση των συνθηκών εκτροφής τους, καθώς επίσης και την πρόληψη των ασθενειών (παρασκευή εμβολίων, ορών κ.τ.λ.) την διαφύλαξη και γενικά την προαγωγή της υγείας του ανθρώπου. Γενικά έχουν ως στόχο την ιατρική, βιολογική και αγροτική έρευνα.

Η δεοντολογία στην έρευνα με πειραματόζωα στηρίζεται στις αρχές:

α)  Προστασία των ζώων που χρησιμοποιούνται για πειραματικούς ή άλλους επιστημονικούς σκοπούς.

β)  Προώθηση της επιστήμης με θεμιτά μέσα.

γ)  Αποφυγή της επιθυμίας του αλόγιστου κέρδους.

Σύμφωνα με τις αρχές αυτές, η έρευνα στην οποία χρησιμοποιούνται τα ζώα ως πειραματόζωα θα πρέπει να έχει ως γνώμονα την ηθική υπόσταση των ζώων, το σεβασμό της γενετικής τους ταυτότητας και την επιλογή του κατάλληλου για πειραματικούς σκοπούς είδους ζώου. Έτσι, αν το αντικείμενο της έρευνας αφορά τον άνθρωπο, η επιλογή του κατάλληλου είδους ζώου εξαρτάται κατά πολύ από το εάν και κατά ποσό τα ανατομικά, τα φυσιολογικά και ηθικολογικά χαρακτηριστικά του ζώου είναι αντίστοιχα προς εκείνα του ανθρώπου.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την σωστή χρησιμοποίηση των ζώων για πειραματικούς σκοπούς είναι η γνώση των μορφολογικών και φυσιολογικών χαρακτηριστικών, καθώς και των «ζωοτεχνικών» απαιτήσεών τους. Έτσι η στέγαση, η διατροφή και η περιποίηση πρέπει να είναι ανάλογες με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των ζώων.

Κάθε ερευνητής συμπληρώνει, αλλά δεν παραβιάζει, τις αρχές και τους κανόνες του κώδικα Δεοντολογίας με βάση τις προσωπικές του αξίες και την εμπειρία του.

Η χρηματοδότηση της έρευνας από φαρμακευτική εταιρεία ή άλλο ενδιαφερόμενο, επιτρέπεται όταν δεν γίνεται μόνο για λόγους διαφήμισης και εφόσον υπάρχει έγγραφη αποδοχή από την εταιρεία ή τον ενδιαφερόμενο του κανονισμού Δεοντολογίας που διέπει την ερευνητική δραστηριότητα του Π.Ι. Τέλος, κάθε κτηνιατρική κλινική πράξη θα πρέπει να γίνεται από κάτοχο πτυχίου Κτηνιατρικής.

ΑΡΘΡΟ 2 - Μεταχείριση πειραματόζωων-αρχές

1. Επειδή τα ζώα έχουν ηθική υπόσταση, η κακομεταχείρισή τους είναι ηθικά απαράδεκτη. Έτσι, τα πειράματα στα ζώα πρέπει να δικαιολογούνται για την επίτευξη των ως άνω στόχων, να αποδεικνύεται ότι η χρησιμοποίησή τους είναι αναγκαία, καθώς επίσης και η μη ύπαρξη εναλλακτικών μεθόδων.
2. Εφόσον είναι δυνατό για τον ερευνητή να πετύχει τον ίδιο στόχο χωρίς να προκληθεί βλάβη σε ένα ζώο τότε πρέπει να εξετάζεται η ύπαρξη εναλλακτικών μεθόδων που θα ικανοποιούν το κριτήριο της αναγκαιότητας πραγματοποίησης του πειράματος και θα εξυπηρετούν την προστασία των πειραματοζώων.
3. Η ηθική αξία των επιχειρημάτων που δικαιολογούν την πραγματοποίηση ενός πειράματος αξιολογείται με βάση τους εξής κανόνες:
   α) Φροντίδα για την υγεία και την ευζωία των ζώων.
   β) Ύπαρξη σοβαρού λόγου για την πρόκληση βλάβης στα ζώα.
   γ) Παρόμοια θέματα αντιμετωπίζονται με παρόμοιο τρόπο.
4. Η απόφαση για τη χρησιμοποίηση των ζώων ως πειραματόζωα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική, που σημαίνει ότι σε παρόμοιες περιπτώσεις και άλλα πρόσωπα, ερευνητές θα λάβουν την ίδια απόφαση.

ΑΡΘΡΟ 3 - Περιποίηση

Για να διασφαλισθεί η γενική φροντίδα, η περιποίηση, οι συνθήκες στέγασης και διαβίωσης των ζώων, πρέπει να πληρούνται, με μέριμνα της οικείας κτηνιατρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας, οι πιο κάτω προϋποθέσεις:

α)  Σε όλα τα πειραματόζωα να παρέχεται στέγαση, περιβάλλον, κάποια ελάχιστη ελευθερία κινήσεων, τροφή, νερό και φροντίδα κατάλληλη για την υγεία και την καλή τους διαβίωση.
β)  Κάθε περιορισμός της δυνατότητας ενός πειραματοζώου να ικανοποιεί τις φυσιολογικές του ανάγκες και τις συνήθειες του να μην υπερβαίνει το ελάχιστο δυνατό.
γ)  Να διεξάγεται καθημερινός έλεγχος των περιβαλλοντικών συνθηκών κάτω από τις οποίες τα πειραματόζωα εκτρέφονται, φυλάσσονται ή χρησιμοποιούνται.
δ)  Η ικανοποιητική διαβίωση και η κατάσταση της υγείας των πειραματοζώων να ελέγχονται από κτηνίατρο που ορίζεται από τον υπεύθυνο του πειράματος ώστε να αποφεύγεται ο πόνος ή άσκοπη ταλαιπωρία, η αγωνία ή μη μόνιμη βλάβη της υγείας τους.
ε)  Λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για την αποκατάσταση, το ταχύτερο δυνατό, κάθε διαταραχής ή ταλαιπωρίας που διαπιστώνεται στο πειραματόζωο.

Για την εφαρμογή των Διατάξεων των περιπτώσεων α) και β) του παρόντος άρθρου τηρούνται οι κατευθυντήριες γραμμές του παραρτήματος ΙΙ του διατάγματος 160/91.

ΑΡΘΡΟ 4 - Απαγορεύσεις χρησιμοποίησης ζώων

1. Απαγορεύεται η χρησιμοποίηση ζωντανών ζώων για εκπαιδευτικούς σκοπούς, εκτός αν υπάρχει άδεια της αρμόδιας αρχής, η οποία θα χορηγείται μόνο σε περίπτωση που αυτό κρίνεται αναγκαίο μέσο επαγγελματικής εκπαίδευσης.
2. Η χρησιμοποίηση ζώντων ζώων για ερευνητικούς και πειραματικούς σκοπούς απαγορεύεται, εκτός αν γίνεται μέσα στο πλαίσιο του Νόμου.
3. Aπαγορεύονται οι πειραματισμοί στους οποίους χρησιμοποιούνται είδη ζώων της άγριας πανίδας που απειλούνται με εξαφάνιση. Της απαγόρευσης αυτής εξαιρούνται τα πειράματα που έχουν ως αντικείμενο την έρευνα για την διατήρηση των ζώων αυτών.
4. Τα αδέσποτα κατοικίδια ζώα σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως πειραματόζωα (άρθρο 17 του Π.Δ. 160/91).

ΑΡΘΡΟ 5 - Ειδικές διατάξεις που απορρέουν από θεσμικές ρυθμίσεις

Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη νομική προστασία των πειραματόζωων σύμφωνα με το άρθρο 2 του παρόντος καθορίζονται ως εξής :

α) Χορήγηση έγκρισης, από την αρμόδια αρχή, άδειας πραγματοποίησης πειραμάτων σε ζώα.

β) Καταχώρηση των εγκαταστάσεων εκτροφής, προμήθειας και χρησιμοποίησης των πειραματοζώων.

γ) Εκπαίδευση των προσώπων που φροντίζουν ή πραγματοποιούν πειράματα σε ζώα.

δ) Ενθάρρυνση της ανάπτυξης της έρευνας για την ανεύρεση εναλλακτικών μεθόδων με σκοπό την αντικατάσταση της χρησιμοποίησης ζώων σε πειράματα, την μείωση του αριθμού των, και την μείωση του πόνου, αγωνίας κ.λ.π. που προκαλείται σε ένα ζώο.

ε) Συλλογή στοιχείων και  δημοσιοποίηση, ορισμένων από αυτά, στο ευρύτερο κοινό.

ΑΡΘΡΟ 6 - Είδη ζώων που χρησιμοποιούνται ως πειραματόζωα

1. Τα είδη ζώων που προστατεύονται από το Π.Δ. 160/91 (οδηγία 86/609/ΕΟΚ) είναι όλα τα ζώντα σπονδυλωτά που χρησιμοποιούνται για πειραματικούς ή άλλους επιστημονικούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων μορφών όπως προνύμφες που ζουν ελεύθερες ή αναπαράγονται. Έτσι ως πειραματόζωα χρησιμοποιούνται τα ζώα που αναφέρονται στο άρθρο 21 του Π.Δ. 160/91 και είναι τα εξής:

•    Ποντικός mus musculus
•    Αρουραίος rattus norvegicus
•    Ινδικό Χοιρίδιο cavia porcellus
•    Κρίκητος mescoricetus auratus
•    Κουνέλι oryctolacus cuniculus
•    Σκύλος canis familiaris
•    Γάτα folis catus
•    Ορτύκι coturnix coturnix

2.     Ακόμη ως πειραματόζωα χρησιμοποιούνται:
Όρνιθες, περιστέρια και πτηνά εν γένει, χοίροι, αίγες, πρόβατα, βοοειδή και ιπποειδή.

ΑΡΘΡΟ 7 - ΄Εννοια πειραματικής διαδικασίας & πειράματος κατά το Π.Δ. 160/91

Πειραματική διαδικασία σύμφωνα με το Π.Δ. 160/91 είναι κάθε πείραμα ή άλλη επιστημονική διαδικασία που πραγματοποιείται με την χρήση των διαφόρων ειδών ζώων του άρθρου 4 του παρόντος και είναι δυνατόν να τους προκαλέσει πόνο, ταλαιπωρία ή μόνιμη βλάβη στην υγεία τους. Στους όρους αυτούς συμπεριλαμβάνονται: η ασθένεια, ο τραυματισμός, το stress (σωματικό ή ψυχολογικό), ο θάνατος. Κάθε πειραματική διαδικασία θεωρείται ότι εμπίπτει και ρυθμίζεται από το Π.Δ. 160/91 ακόμη και αν συνδυάζεται με άλλες διαδικασίες που επιφέρουν τα παραπάνω αποτελέσματα.
Πείραμα: θεωρείται όταν κατά την διάρκεια μιας διαδικασίας σε μία ανώριμη μορφή ενός σπονδυλωτού αυτή οδηγήσει στην γέννηση ενός ζώου. Η εξάλειψη του πόνου, της ταλαιπωρίας ή της μόνιμης βλάβης με την χορήγηση φαρμάκων αναισθητικών ή αναλγητικών ή άλλων μεθόδων δεν θέτει την χρησιμοποίηση του ζώου εκτός πεδίου ορισμού του πειράματος.

ΑΡΘΡΟ 8 - Εξαιρέσεις

1.     Εξαιρούνται των πειραματικών διαδικασιών και δεν υπάγονται στο Π.Δ. 160/91 οι παρακάτω περιπτώσεις:

α)    Η σήμανση ενός ζώου ή κάθε διαδικασία που καταλήγει στο σκοπό αυτό ακόμη και αν προκαλεί στιγμιαίο πόνο ή ταλαιπωρία όχι όμως και μόνιμη βλάβη.
β)    Η γεωργική, κτηνιατρική ή κλινική κτηνιατρική πρακτική δεν θεωρούνται πειράματα και δεν υπάγονται στο Π.Δ. 160/91. Π.χ. λήψη αίματος ή λήψη δειγμάτων ιστών για διαγνωστικούς σκοπούς, έγχυση φαρμάκων προς όφελος των ζώων.
γ)     Επίσης επώδυνες πρακτικές κατά την εκτροφή και διαχείριση των αγροτικών ζώων π.χ. ευνουχισμός δεν αποτελούν πειραματική διαδικασία κατά τα ως άνω οριζόμενα στο άρθρο 7.

2.     Πειράματα που έχουν ως στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας των ζώων εφόσον δεν επιφέρουν σε αυτά τα αποτελέσματα του άρθρου 6 δεν υπάγονται στις πειραματικές διαδικασίες του Π.Δ. 160/91.

ΑΡΘΡΟ 9 - Εφαρμογή του Π.Δ. 160/91

Το Π.Δ. 160/91 εφαρμόζεται στην χρησιμοποίηση των ζώων σε πειράματα που έχουν ως σκοπό:

α) Την ανάπτυξη, παραγωγή, έλεγχο ποιότητας, δραστηριότητας, και ασφάλειας ορών, εμβολίων, διαγνωστικών ή άλλων ιατρικών ή κτηνιατρικών βιολογικών ουσιών, τροφίμων ή άλλων προϊόντων.

β) Την αποφυγή, την πρόληψη, την διάγνωση ανωμαλιών ή των συνεπειών τους σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά.

γ) Την αξιολόγηση, διερεύνηση, ρύθμιση ή αλλαγή των φυσιολογικών χαρακτηριστικών σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά.

δ) Την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος προς όφελος της υγείας και ευζωίας ανθρώπων και ζώων.

ΑΡΘΡΟ 10 - Αρμόδια αρχή

Αρμοδιότητα για την χορήγηση έγκρισης πραγματοποίησης πειράματος με ζώα έχει η Κτηνιατρική Υπηρεσία του Υπ. Γεωργίας με τις κατά τόπους υπηρεσίες, που είναι, η Δ/νση Κτηνιατρικής του Νομού που πρόκειται να πραγματοποιηθούν τα πειράματα και που χορηγεί την σχετική άδεια.

ΑΡΘΡΟ 11 - Δικαιολογητικά για την χορήγηση αδείας

Για την χορήγηση της άδειας οι ενδιαφερόμενοι υποβάλουν στην αρμόδια Δ/νση Κτηνιατρικής τα παρακάτω στοιχεία:

α) Ορισμός του υπευθύνου του πειράματος καθώς και του αναπληρωτού του.

β) Παράθεση στοιχείων που να δηλώνουν ότι τόσο τα χρησιμοποιούμενα ζώα όσο και οι σκοποί του πειράματος επιτρέπονται από το Π.Δ. 160/91.

γ) Στην περίπτωση επαναλαμβανόμενου πειραματισμού παράθεση επιστημονικών αποδείξεων ότι αυτό είναι απαραίτητο για την επιβεβαίωση του αποτελέσματος για το οποίο ακόμη δεν είναι γνωστά αρκετά στοιχεία.

δ) Παράθεση στοιχείων ότι πληρούνται οι συνθήκες στέγασης (σταβλισμού) των ζώων καθώς και ότι λαμβάνουν την απαραίτητη περιποίηση.

ε) Παράθεση στοιχείων για την χορήγηση αναισθητικών ή άλλων αναλγητικών φαρμάκων ώστε να περιορίζεται όσο το δυνατόν ο πόνος, ή η ταλαιπωρία κ.λ.π.

στ)  Αναφορά του τρόπου αντιμετώπισης και του προορισμού των ζώων μετά το τέλος του πειράματος.

ζ) Αναφορά ότι σε περίπτωση πειραμάτων που πρόκειται να προκαλέσουν πόνο, αγωνία, ταλαιπωρία κ.λ.π. στο ζώο, αυτό δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για πειραματισμούς περισσότερο από μία φορά.

η) Παράθεση στοιχείων για τα είδη εξοπλισμού των εγκαταστάσεων στους οποίους πρόκειται να πραγματοποιηθεί το πείραμα και για το προσωπικό (καταλληλότητα) που συμμετέχει στο πείραμα και φροντίζει τα ζώα.

θ) Παράθεση επιστημονικών στοιχείων ότι έχει γίνει επιλογή μεταξύ εκείνων των πειραμάτων που προκαλούν λιγότερο πόνο ή μόνιμη βλάβη και απαιτούν τον μικρότερο αριθμό ζώων-πειραματόζωων.

ΑΡΘΡΟ 12 - Έκδοση της άδειας

1. Με βάση τα στοιχεία του άρθρου 11, αρμόδιος κτηνίατρος της Δ/νσης Κτηνιατρικής του Νομού, επισκέπτεται τις εγκαταστάσεις που πρόκειται να πραγματοποιηθεί το πείραμα, διαπιστώνει την ακρίβεια των στοιχείων, και προβαίνει στην έκδοση της έγκρισης της πραγματοποίησης του πειράματος.
2. Ο σχεδιασμός, η κατασκευή και ο εξοπλισμός των εγκαταστάσεων, καθώς και η προμήθεια και χρησιμοποίηση των πειραματόζωων αποτελούν σημαντικά σημεία στην νομοθεσία για την προστασία των πειραματόζωων και γι’ αυτό απαιτείται η καταχώρηση των εγκαταστάσεων σε ειδικό βιβλίο της Δ/νσης Κτηνιατρικής του Νομού.
3. Στις εγκαταστάσεις εκτροφής και προμήθειας θα τηρείται αρχείο εισόδου όπου θα αναφέρονται ο αριθμός και τα είδη των ζώων που αποκτήθηκαν, η πηγή προσέλευσης, τα ζώα που γεννήθηκαν σε αυτά κ.λ.π. Επιπλέον θα τηρείται αρχείο εξόδου στο οποίο και θα καταγράφεται ο αριθμός των ζώων που πουλήθηκαν, οι ημερομηνίες κ.λ.π.

ΑΡΘΡΟ 13 - Υπεύθυνα πρόσωπα

Οι εγκαταστάσεις πειραματισμού πρέπει να έχουν:

1. Ένα ή περισσότερα πρόσωπα υπεύθυνα για την φροντίδα (περιποίηση) των ζώων και την λειτουργία του εξοπλισμού.
2. Υπεύθυνο κτηνίατρο για την παροχή συμβούλων θεραπείας, ελέγχου των συνθηκών διαβίωσης και ευζωίας των ζώων.
3. Επαρκής αριθμός εκπαιδευμένου προσωπικού.

ΑΡΘΡΟ 14 - Προσόντα προσώπων

Με βάση το άρθρο 14 της οδηγίας 86/609 ΕΟΚ, τα πρόσωπα που συμμετέχουν σε ένα πείραμα πρέπει να διαθέτουν κατάλληλα προσόντα. Ιδιαίτερα τα πρόσωπα που πραγματοποιούν πειράματα ή εποπτεύουν αυτά, πρέπει να έχουν εκπαιδευθεί σε επιστημονικό τομέα συναφή με τα πραγματοποιούμενα πειράματα και να διαθέτουν την ικανότητα μεταχείρισης και φροντίδας των ζώων.

ΑΡΘΡΟ 15 - Προϋποθέσεις διενέργειας πειραματισμού

1. Πριν από κάθε ενέργεια ο ερευνητής οφείλει  να συντάσσει  πρωτόκολλο πειραματισμού. Βασικό στοιχείο του εν λόγω πρωτοκόλλου είναι ο απαραίτητος αριθμός ζώων που θα χρησιμοποιηθούν σε ένα πειραματισμό.
2. Οι πειραματισμοί με ζώα (animal experiments) πρέπει να σχεδιάζονται και να εκτελούνται κατά τρόπο που τα αποτελέσματά τους να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο αξιόπιστα.
3. Ο υπολογισμός του απαραίτητου αριθμού πειραματόζωων είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την όλη οργάνωση και εκτέλεση του πειραματισμού. Λίγα ζώα δίνουν αναξιόπιστα αποτελέσματα ενώ πολλά αποτελούν σπατάλη πειραματόζωων, και εξόδων για διατροφή, στάβλισμα κ.λ.π.
4. Ο υπολογισμός του απαραίτητου αριθμού ζώων γίνεται με βάση προηγούμενο πειραματισμό, μαθηματικούς τύπους ή το πειραματικό σφάλμα.
5. Η οργάνωση και η εκτέλεση ενός πειραματισμού περιλαμβάνει την τήρηση και τον  έλεγχο των κατωτέρω προϋποθέσεων:
6. Συμφωνία του σχεδιασμού του με την εθνική νομοθεσία
7. ΄Υπαρξη ειδικής άδειας για  το ερευνητικό κέντρο ειδική άδεια
8. Υπαρξη των προσόντων εκτέλεσης ή επίβλεψης του πειραματισμού εκ μέρους του ερευνητή
9. Προμήθεια των ζώων από εξουσιοδοτημένη πηγή, μονάδα προμήθειας
10. Συγκέντρωση επαρκών προσόντων (αναφορικά με τα ζώα)

ΑΡΘΡΟ 16 - Τελικές διατάξεις

1. Η τήρηση των κανόνων προστασίας των πειραματόζωων ελέγχεται από αρμόδια επιτροπή, αποτελούμενη από ειδικούς επιστήμονες που πρέπει απαραίτητα να είναι κτηνίατροι.
2. Το Π.Ι. σε συνεργασία με το Εργαστήριο Πειραματόζωων ενθαρρύνει την ίδρυση ή ιδρύει κέντρο προμήθειας πειραματόζωων ως από το Π.Δ. 160/91 ορίζεται.
3. Απαγορεύεται η διενέργεια πειραματισμών οι οποίοι επιφέρουν ή ενδέχεται να επιφέρουν  ως αποτέλεσμα προϊόν που θα προκαλέσει κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου, των ζώων και του περιβάλλοντος γενικότερα.
4. Το Π.Ι. θα διοργανώνει περιοδικά σεμινάρια επιμόρφωσης προσώπων που πρόκειται να ασχοληθούν με πειραματισμούς σε ζώα. Τα σεμινάρια αυτά θα μπορούν να γίνονται σε συνεργασία με τα σχετικά τμήματα του Π.Ι., σύμφωνα με τα πρότυπα που ακολουθούνται από διεθνείς οργανισμούς π.χ. FELASA.

 

Επιστροφή στην προηγούμενη σελίδα